Tiroid Bezi Yetmezliğinin Nedenleri Nelerdir?
Tiroid bezi yetmezliği kalıtım, mikroplar, yaşlanma, iyot eksikliği veya fazlalığı ve kullanılan bazı ilaçların yan etkisi nedeniyle oluşabilmektedir.
Tiroid bezi yetmezliğinin en sık nedeni Hashimoto Hastalığı geçirmektir. Hashimoto hastalarının hemen tamamında hipotiroidi kalıcı olarak yerleşir. Bu hastalıkta tiroid bezi, nedeni bilinmeyen bir şekilde küçülür ve hormon yapacak hücreler azalır; sonuçta tiroid hormonu az yapıldığından tiroid yetmezliği ortaya çıkar.
Tiroid yetmezliği yapan diğer bir neden İyot yetmezliğidir. Tiroid hormon yapımı için gerekli olan iyodun her gün yeteri kadar gıda ve su ile alınması gerekir. Çok az iyot alınca tiroid hormonları yapılamaz ve tiroid yetmezliği ortaya çıkar. Eğer idrar iyodunuz 45 mg/gün’den az ise sizde iyot yetmezliği vardır.
Selenyum yetmezliği de tiroid hormon yetersizliğine neden olabilir. Ülkemizin bazı bölgelerinde selenyum yetmezliği vardır.
Graves hastalığı denilen tiroid bezinin fazla çalıştığı bir hastalığın tedavisi için yapılan radyoaktif iyot tedavisi tiroid bezinde hasar yaptığından tedaviden birkaç ay sonra veya ilk yıl içinde tiroid bezi yetmezliği ortaya çıkar.
Tiroid bezi iltihabı ( ağrılı veya ağrısız tiroid bezi iltihabı ) geçiren hastaların bir kısmında tiroid bezi hücrelerindeki hasar düzelmez ve hormon yapacak hücreler yok olduğundan kalıcı hipotiroidi yani tiroid yetmezliği ortaya çıkabilir.
Tiroid ameliyatı olanlarda tiroid bezinin ameliyatla bir kısmı veya tamamı çıkarıldığı için tiroid hormonu yapacak hücre azalır veya kalmaz ve sonunda hormon azlığı ve tiroid yetmezliği ortaya çıkar. Ameliyatla ne kadar çok doku alınırsa o kadar sık tiroid yetmezliği gelişir. Tiroid bezinin tamamı ameliyatla çıkarılırsa yetmezlik ilk hafta ortaya çıkmaya başlar. Bezin bir kısmı alınanlarda ilerideki aylarda veya yıllarda tiroid hormon azlığı ortaya çıkabilir.
Önceden Hashimoto hastalığı olan hastalar aşırı miktarda iyot alırlarsa, bu fazla iyot, tiroid bezinde hormon yapılmasını önleyerek tiroid bezi yetmezliğine neden olur. Görüldüğü gibi çok az iyot almak veya çok fazla iyot almak tiroid bezi için zararlıdır.
Bazı ilaçları kullananlarda da tiroid bezi yetmezliği ortaya çıkabilir. Cordarone isimli kalp ilacı, psikolojik hastalılıkların tedavisinde kullanılan lityum ilacı ve hepatit tedavisinde kullanılan interferon ilacı veya interlökin-2 ilacını kullananlarda da tiroid bezi yetmezliği ortaya çıkabilir.
Kanser nedeniyle baş ve boyuna yapılan ışın tedavisi (radyoterapi) sonrası hastaların % 24’ünde tiroid bezi yetmezliği ortaya çıkar.
Beyinde bulunan hipofiz bezinin hastalıklarında TSH az salgılandığında tiroid bezinde yeteri kadar hormon yapılamayacağı için hipotiroidi gelişebilir.
Günlük diyetle alınan soya yağı, soya fasulyesi, brokoli, kabak, turp, Brüksel lahanası ve kara lahana tiroid bezi yetmezliği yapmaz. Soya tiroid hormon ilaçlarının emilimini bozduğundan tiroid ilacının alındığı öğün yenmemelidir.
Kadmiyum zehirlenmesi : Kadmiyum pillerde bulunan bir elementtir. Atık piller içtiğimiz suya karışırsa aşırı kadmiyum alınmış olur. Fazla alınan kadmiyum selenyumu vücuttan atar. Selenyum tiroid hormonu T4’ü T3’e çeviren enzimin yapısında bulunur. Selenyum olmayınca T3 hormonu oluşamaz ve T3 düşüklüğü ve sonuçta hipotiroidizm denilen tiroid yetmezliği gelişir.

Tiroid yetmezliğine katkıda bulunan beslenme bozuklukları nelerdir?
1. Gıdalarla ve içilen suyla çok az iyot alınması
2. Sessiz tiroid hastalığı varken aşırı iyotlu tuz yemek
3. Yağ asit eksikliği ve protein yetersizliği
4. Flor ve kloru fazla su içmek
5. Karbonhidratlı gıdalarla çok beslenmek
6. İyot eksikliği olan kişilerin fazla soya fasulyesi veya soya yağı tüketmeleri
7. Manganez eksikliği
8. Sigara içmek
9. Selenyumun az alınması
10. Çinko eksikliği
11. Kadmiyum zehirlenmesi
12. İyot eksikliği olan menopozdaki bir kadının sıcak basmaları için soyadan elde edilen isoflovan ilacı alması

Bebeklerde Görülen Doğumsal Tiroid Yetmezliği:
Doğumsal tiroid yetmezliğinin dünyada en yaygın nedeni iyot yetmezliğidir. Annenin yeteri kadar iyot almaması doğan bebekte tiroid bezi yetmezliğine neden olur. Bebeğin tiroid bezinin hormon yapması için anne karnındayken anneden göbek kordonuyla yeteri kadar iyot alması gerekir. Annede iyot az olunca bebeğe de az iyot geçtiğinden bebek yeteri kadar tiroid hormonu yapamaz.
Doğumsal tiroid yetmezliği Türkiye’de her 4000 doğumda 1 görülür. Kız bebeklerde erkek bebeklere göre 2 kat daha fazla doğumsal tiroid yetmezliği görülmektedir. Doğumsal hipotiroidinin diğer nedenleri % 85 hastada tiroid bezinde anormallikler olmasına (bezin tamamen yokluğu veya bir kısmının yokluğu gibi) ya da % 15 hastada hormon yapımındaki genetik bozukluklara bağlıdır.
Doğumsal tiroid yetmezliği olup olmadığını anlamak için tüm bebeklerde doğum sonrası topuktan alınan kanda TSH hormonu ölçümünü yapmak gerekir. TSH yüksek çıkarsa bir ay sonra tekrar hormon kontrolü yapılır ve duruma göre tedaviye karar verilir.

Yeni Doğan Bebeklerde Tiroid Hormon Taraması Mutlaka Yapılmalıdır
Bebeklerde hipotiroidi doğumsal olarak ortaya çıkabilir. Bu bebekler hemen tedavi edilmez ise zeka geriliği, boy kısalığı, el ve yüzde şişlik, sağırlık, ve sinir sistemiyle ilgili bozukluklar oluşur ve sonradan tedaviye başlansa bile bu hasarlar düzelmez.
Türkiye’de yeni doğan her 4000 bebekten birisinde hipotiroidi vardır. Doğumsal tiroid yetmezliği çoğunlukla tiroid bezi yokluğu veya hormon yapım bozukluğu nedeniyle oluşur.
Bu bebeklerde solunum sıkıntısı, dilde büyüklük, göbek fıtığı, morarma, sarılık, beslenmenin kötü olması, at kişnemesi gibi ağlama ve kemik gelişim bozukluğu vardır.
Bebeklerde hipotiroidi taraması topuktan filtre kağıdına kan damlatılarak yapılır. İlk ölçümde TSH hormonu 30 IU/L’den yüksek çıkarsa çocuk bir ay sonra tekrar çağrılır ve serbest T4 ve TSH hormon düzeylerine bakılır. T4 düşük ve TSH 30’dan yüksek bulunursa hipotiroidi yani tiroid bezi yetmezliği tanısı konarak hemen tiroid ilacı ile tedavisine başlanır. Bu çocukların tedavisi için Tıp Fakültelerinde veya diğer hastanelerde bulunan Çocuk Endokrinolojisi bölümüne başvurmanız ve takiplerinin orada yapılması daha uygundur.
Çocuklarda tedavi edilmeyen tiroid yetmezliği büyümeyi engeller, boy kısa kalır ve zeka gelişimi geri kalır. Bu çocuklar erken yaşta ergenliğe girebilir.

KİMLERDE TİROİD YETMEZLİĞİ RİSKİ VARDIR?

Tiroid bezi yetmezliği gelişme olasılığı yüksek olan veya risk altındaki kişiler aşağıda verilmiştir:
1- Ailesinde tiroid hastalığı olanlar : Ailesinde Hashimoto hastalığı ve Graves gibi hastalığı olanlarda tiroid bezi yetmezliği gelişme riski daha fazladır.
2- Kadınlar: Tiroid bezi yetmezliği kadınlarda erkeklere göre 8-10 kat daha fazla görülür. Bu nedenle kadınlar risk altındadır. Özellikle gebelikte, doğumdan sonraki ilk yıl içinde ve menopoz döneminde kadınlarda tiroid bezi yetmezliği sıklığı çok fazladır.
3- 50 yaş üstü tüm kadınlar : Hipotiroidizm her yaşta ortaya çıkabilir ancak yaş artıkça risk artar. Kadınlarda özellikle 50 yaşın üzerinde tiroid yetmezliği sıklığı artar. Erkeklerde ise 60 yaşın üzerinde daha fazla görülür. 70 yaşın üzerindeki kadınların %15’inde hipotiroidi vardır.
4- Daha önceden tiroid hastalığı veya tiroid ameliyatı geçirenler: Önceden tiroid hastalığı geçirenlerde tiroid bezi yetmezliği gelişebilir. Ameliyat olanlarda da yeteri kadar hormon yapacak tiroid bezi kalmayınca hipotiroidi gelişir.
5- Guatrı olanlar: guatrı olanlarda Hashimoto hastalığı veya tiroid iltihabı önceden mevcut olabilir ve bu nedenle tiroid yetmezliği bulunabilir.
6- Şeker hastalığı olanlar: Şeker hastalarının % 10’unda Hashimoto hastalığı ve buna bağlı hipotiroidi gelişir. Doğum yapan şeker hastalarının % 25’inde tiroid bezi iltihabı ve buna bağlı tiroid yetmezliği ortaya çıkmaktadır.
7- Otoimmün hastalıklar denen ve vücudun kendi organlarını tahrip etmesiyle karakterize Addison hastalığı (böbreküstü bezi yetmezliği-kortizol hormon azlığı), alopesi (saçlarda belirli bölgelerde dökülme-saçkıran), vitiligo (deride renksiz bazı alanlar olması) ve tip 1 şeker hastalığı gibi hastalığı olan kişilerde tiroid bezi yetmezliği daha fazla görülür.
8- Demans veya depresyonu olanlar: : Hipotiroidi bazen demans şeklinde karşımıza çıkar. Bu kişilerde tiroid hormon tetkiklerinin yapılması gerekir. Manik-depresif hastalığı olanlarda da hipotiroidi sık görülmektedir. .
9- Lityum ve amiodaron (cordarone) ilacı kullananlar : Bazı psikolojik hastalıkların tedavisinde kullanılan Lityum ilacı guatr ve hipotiroidizm gelişmesine neden olabilir. Lityum kullanan hastaların % 5’inde tam tiroid yetmezliği, % 25’inde hafif tiroid yetmezliği gelişmektedir. Kalp atım (ritm) bozukluklarının tedavisinde kullanılan Cordarone (amiodaron) ilacı da tiroid bezi yetmezliğine neden olabilmektedir. Bu ilaçları kullananlarda belirli aralıklarla TSH hormonunun ölçülmesi gerekir.
10- Kolesterolü yüksek olanlar: Hipotiroidisi bulunan hastalarda kan kolesterolü yükselir. Bu nedenle kolesterolü yüksek kişilerde tiroid hormon tetkiki yapılması gerekir.
11- Gebe kalamayan (kısır) kadınlar: Çocuk istediği halde gebe kalamayan kadınlarda tiroid yetmezliği olabilir. Tiroid yetmezliği yumurtlamayı engeller. Bu tür kadınlarda tiroid hormon tetkikleri yapılır.
12- Glokom ve algılama bozukluğu olan yaşlılarda : Gözdeki tansiyonun artmasına glokom denir. Glokomlu hastalarda tiroid hormon yetmezliği sık bulunur. Algılama bozukluğu varsa yine tiroid bezini araştırmak gerekir.
13- Kan sodyumu düşük olanlarda : Kanda sodyum tetkiki düşük çıkan kişilerde bazen tiroid bezi yetmezliği olabilir.
14- Kansızlığı (anemisi) olanlarda : Hipotiroidide kansızlık sık olduğundan kansızlığı olanlarda tiroid hormon tetkiklerinin yapılması gerekir.
15- CPK ve LDH tetkikleri yüksek olanlarda : kreatin fosfokinaz (CPK) ve laktat dehidrogenaz (LDH) kan tetkikleri hipotiroidili hastalarda yüksektir. Başka amaçla bu tetkikler yapıldığında yüksek bulunursa hipotiroidi olabileceği akla gelmeli ve tiroid hormon tetkikleri yapılmalıdır.
16- Karaciğer tetkikleri bozuk çıkanlarda: Karaciğer tetkikleri dediğimiz SGOT, SGPT ve alkalen fosfataz hipotiroidide yüksek çıkabilir. Başka amaçla yapılan bu tetkikler yüksek çıktığında o kişide hipotiroidi hastalığı olabileceği de düşünülerek tiroid tetkikleri yapılmalıdır.
17- Prolaktin hormonu yüksek olanlarda : Memeden süt salgılatıcı hormon olarak bilinen prolaktin hormonu tiroid hormonları az ise kanda yükselebilir. Prolaktin hormonunu yüksek olan kişilerde tiroid bezi yetmezliği olup olmadığının araştırılması gerekir.
18- Down sendromu veya Turner sendromu adı verilen doğumsal genetik hastalığı olanlarda hipotiroidi sık görülür.

TİROİT BEZİ YETMEZLİĞİNDE OLUŞAN ŞİKAYET VE BELİRTİLER
Tiroid bezi yetmezliğine ait şikayetler hastalığın şiddetine göre değişir. Bazen hiçbir şikayet yok iken bazı hastalarda çok şiddetli belirti ve şikayetler ortaya çıkar. Bazı belirtiler özellikle yaşlı kişilerde yaşlılığa bağlanır ve hastalık akla gelmez ise atlanır. Tiroid bezi az çalışan ve tiroid hormonları kanda azalan bir kişide şu belirtiler olabilir:
• Kolay yorulma, yorgunluk, bitkinlik, enerji azlığı (yaygın)
• Hatırlamada zorluk, unutkanlık, yavaş düşünme, konsantre olamama
• Hareketlerde yavaşlık
• Sabahleyin uyanmada zorluk, daha çok uyku isteği, gün içinde uyuklama
• Üşüme veya kendini soğuk hissetme
• Terlemenin azalması
• Kuru, soğuk, kalın ve kaşınan bir deri
• Sarı veya portakal renginde bir deri
• Kuru, kaba ve kolay kırılan tırnaklar
• Saç dökülmesi, saçlarda azalma, kaşlarda dökülme
• İştah kaybı
• Kilo alma ve kiloyu verememe
• Horlama başlaması
• Kas krampları ve eklemlerde ağrı oluşması
• Kaslarda iğne batması hissi veya karıncalanma
• Kabızlık olmaya başlaması
• Göz etrafının ve göz altının şişmesi
• El, ayak ve eklemlerde şişlik
• Karpal tünel sendromu denilen el bileğinde sinir sıkışması ve ağrı
• Adet kanamalarının daha fazla miktarda olması, adetlerde kramp olması ve adet öncesi dönemin kötü geçmesi
• Bazı kadınlarda adet sıklığının azalması veya adetlerin kesilmesi
• Depresyon gelişmesi ve hiçbir şeyle ilgilenmeme
• Sesin kalınlaşması ve ses kısıklığı
• İşitmede azalma oluşması
• Guatr oluşması (Hashimoto hastalarında olur)
• Tiroid bezinin küçülmesi (tiroid bezi iltihaplarına veya Hashimotonun son evresine bağlı olarak)
• Kalp hızının ve nabız sayısının azalması
• Kan kolesterol düzeyinde artma
• Gebe kalamama (kısırlık)
• Libido (Cinsel istek) azlığı ve empotans
• Reflekslerin yavaş olması
• Kekemelik
Yukarıda sıralanan şikayet ve belirtilerin hepsi tiroid yetmezliği olan bütün hastalarda olmadığı gibi bu şikayetlerin olması da o kişide mutlaka tiroid bezi yetmezliği olduğu anlamına gelmez. Bu şikayetlerin çoğu tiroid bezi yetmezliği olmayan kişilerde de olabilir. Bu nedenle de farkına varılmayabilir. Tiroid bezi yetmezliği olan birçok kişi kendisinde bu hastalığın olduğunu bilmeden şikayetlerine çare bulmak amacıyla Endokrinoloji uzmanı yerine başka doktorlara gider. Adet bozukluğu nedeniyle kadın-doğum uzmanına, depresyon nedeniyle psikolog veya psikiyatri doktoruna, kansızlık nedeniyle hematoloji uzmanına ve kas ağrıları nedeniyle fizik tedavi uzmanına giden çok hasta vardır. Bu uzmanlar tiroid bezi hastalığından şüphelenirlerse hipotiroidi hastalığı teşhis edilir, aksi durumda ise sadece şikayete yönelik tedavi yapılır ve hastalık düzelmez. Bazı hastalarda tiroid bezi yetmezliği yavaş olarak geliştiğinden farkına varılması zaman alabilir.